Sự đa dạng thần kinh: Khi thiết kế không gian làm việc cần khác biệt

Neurodiversity – Sự đa dạng thần kinh là thuật ngữ chỉ sự khác biệt trong cách vận hành bộ não và các đặc điểm tính cách giữa mỗi người. Khoảng 20% dân số được xem là neurodivergent – những người có cách tư duy, cảm nhận và hành xử khác biệt. 80% còn lại thuộc nhóm neurotypical – những người có xu hướng tư duy và hành xử phù hợp với các chuẩn mực xã hội phổ biến.

Trong mỗi nhóm đó, lại tồn tại một phổ nhu cầu rất riêng biệt – đòi hỏi một tư duy thiết kế tinh tế và cá nhân hóa hơn bao giờ hết.

1. Thiết kế cho sự đa dạng thần kinh – Hướng đến tính bao trùm thực sự

Điều đầu tiên khi thiết kế cho nhóm người neurodivergent là hiểu rằng hành vi là cá nhân hóa – không ai giống ai.

Trước đây, khái niệm làm việc theo hoạt động (Activity-Based Working - ABW) giúp ta nhận ra rằng một không gian làm việc không thể phù hợp với tất cả mọi nhiệm vụ. Giờ đây, sự đa dạng thần kinh càng khẳng định mạnh mẽ điều đó: không chỉ nhiệm vụ khác nhau, mà cách mỗi người thực hiện cùng một nhiệm vụ cũng khác biệt.

Việc thiết kế không gian vì thế cần sự nhạy cảm và tinh tế hơn. Nhiều nhân sự thuộc nhóm neurodivergent có thể gặp khó khăn trong mô hình văn phòng truyền thống. Nhưng chỉ với một vài điều chỉnh nhỏ – những thứ sẽ có lợi cho tất cả mọi người, ta có thể tận dụng thế mạnh độc đáo của họ và kiến tạo một môi trường làm việc toàn diện hơn.

Tại Zmili Design, những nguyên tắc này đã ăn sâu vào quy trình thiết kế. Chúng tôi thậm chí còn phát triển riêng dịch vụ Inclusive Design – Thiết kế Bao trùm – để hỗ trợ các tổ chức muốn vượt qua giới hạn thông thường.

Giám đốc điều hành Universal Music tại Anh, ông David Joseph, chia sẻ trong buổi ra mắt hướng dẫn "Creative Differences":

"Xây dựng một tổ chức thân thiện với ND (Neurodivergent) không chỉ tốt cho họ – mà là tốt cho tất cả mọi người. Ai cũng xứng đáng cảm thấy thoải mái khi được là chính mình tại nơi làm việc."

2. Những thành tố quan trọng tạo nên một không gian bao trùm

Không phải tổ chức nào cũng có đủ nguồn lực để thiết kế cá nhân hóa cho từng người. Tuy nhiên, bằng cách kết hợp nhiều lựa chọn không gian với nhiều phong cách làm việc khác nhau, ta có thể tạo nên một văn phòng mà ai cũng cảm thấy được trao quyền để làm việc hiệu quả.

Điều quan trọng là tránh việc khiến ai đó trở nên "khác biệt". Mọi thứ nên được đặt trong ngữ cảnh của quyền lựa chọn.

2.1. Gợi ý thiết kế cho không gian đa dạng thần kinh:

• Khu vực ít kích thích cho những người cần tập trung cao độ
• Không gian xã hội để nghỉ giải lao, tái tạo năng lượng
• Phòng yên tĩnh cho công việc đòi hỏi sự sâu lắng
• Khu vực ít người qua lại để giảm lo âu xã hội
• Khu giao tiếp nhóm nhỏ, hỗ trợ người hướng ngoại
• Khu vận động để kích thích chuyển động và sáng tạo
• Vật liệu, ánh sáng gợi cảm hứng hành vi
• Cách bố trí & nội thất giúp định nghĩa rõ mục đích không gian

3. 4 nhóm nhân sự tiêu biểu và nhu cầu không gian khác nhau

Một văn phòng thiết kế tốt cho sự đa dạng thần kinh không khác biệt quá nhiều về mặt hình ảnh. Sự khác biệt nằm ở trải nghiệm.

3.1. Nhóm Neurodivergent – Những bộ óc khác biệt

Không gian dành cho nhân sự neurodivergent kết hợp giữa khu vực làm việc không bị xao nhãng và những khu vực cộng đồng có tính kích thích nhẹ. Các khu vực hợp tác và họp thường có quy mô nhỏ hơn, được thiết kế dành riêng cho các nhóm ít người hoặc các cuộc trò chuyện 1:1.

Đặc điểm cá nhân của nhóm này:

• Có khả năng tập trung cao độ

• Sáng tạo, tư duy khác biệt

• Nhạy cảm với sự thay đổi và các yếu tố kích thích

• Chú ý đến chi tiết và các hệ thống vận hành

• Yêu thích những khoảng nghỉ mang tính gắn kết và có mục đích cùng đội nhóm

• Học tốt thông qua việc thử nghiệm và khám phá

3.2. Nhóm Nhạy cảm giác quan (Sensory Sensitive)

Tương tự nhóm neurodivergent, nhóm nhạy cảm giác quan cần các không gian hỗ trợ tập trung và khu vực cộng đồng thân thiện. Việc giao tiếp diễn ra tốt nhất trong các bối cảnh xã hội cho phép cá nhân lựa chọn việc tham gia, thay vì những cuộc họp lớn mang tính ép buộc.

Đặc điểm cá nhân của nhóm này:

• Nhạy bén và có chiều sâu trong suy nghĩ

• Thường lắng nghe trước khi phản hồi, suy nghĩ thấu đáo

• Ưa thích những thay đổi rõ ràng, có kế hoạch

• Cân nhắc kỹ trước khi đưa ra quyết định

• Hòa đồng trong các nhóm nhỏ

• Học hiệu quả thông qua quan sát

3.3. Nhóm Neurotypical – Phù hợp với môi trường mở

Những nhân sự neurotypical phát huy tốt trong các không gian mở, đa chức năng. Sự hợp tác được tích hợp ngay trong khu vực làm việc, tạo cơ hội tương tác thường xuyên. Nhóm này ít cần sự riêng tư hoặc các ranh giới không gian cụ thể.

Đặc điểm cá nhân của nhóm này:

• Dễ dàng giao tiếp xã hội

• Dễ tiếp cận và kết nối với người khác

• Linh hoạt với sự thay đổi

• Ít hoặc không có nhu cầu đặc biệt về giác quan

• Thoải mái với những hoạt động mang tính ngẫu hứng

• Học tốt thông qua việc quan sát và trao đổi với người khác

3.4. Nhóm Tìm kiếm cảm giác (Sensory Seeking)

Những người tìm kiếm cảm giác phù hợp với các không gian sống động, cởi mở – nơi họ có thể kết nối, chia sẻ ý tưởng và được là chính mình. Các thiết lập cần hỗ trợ nhiều hình thức giao tiếp, từ cuộc gọi cá nhân cho đến thảo luận nhóm.

Đặc điểm cá nhân của nhóm này:

• Là người kết nối và giao tiếp xuất sắc

• Biểu cảm, cởi mở

• Yêu thích sự thay đổi và tính bất ngờ

• Ra quyết định nhanh chóng

• Tràn đầy năng lượng khi tương tác nhóm

• Học thông qua hành động hoặc trò chuyện

4. Không gian ảnh hưởng đến cách ta làm việc

Yếu tố môi trường định hình cảm xúc và hiệu suất của con người. Một văn phòng dù đẹp đến đâu, nếu thiếu phù hợp về cảm giác, vẫn có thể khiến nhân viên giảm hiệu suất.

Vì vậy, khi thiết kế, hãy đặt câu hỏi:

• Không gian này khiến bạn cảm thấy thế nào?
• Liệu nó có cho phép người khác thể hiện phiên bản tốt nhất của chính họ không?

Mỗi tổ chức là một thế giới riêng, vì thế giải pháp tốt nhất luôn đến từ việc thấu hiểu văn hóa nội bộ và cách vận hành đặc thù.

5. Kết luận

Tính toàn diện nên nằm trong danh sách ưu tiên hàng đầu của bất kỳ nhà lãnh đạo nào. Bởi vì khi mọi người được là chính mình, tổ chức mới thật sự vững mạnh.

Nếu bạn muốn kiến tạo một môi trường làm việc bao trùm, hiệu quả và nhân văn, hãy kết nối với đội ngũ Thiết kế của Zmili để cùng bắt đầu hành trình thay đổi.

Thông tin liên hệ

Fanpage: Zmili Design Việt Nam 

Hotline: 0989 6868 20

Email: Zmili.vn@gmail.com

Hà Nội: Biệt thự A01-L54, An Vượng Villa, Dương Nội, Hà Đông